poniedziałek, 20 września 2021

Roztoczańskie cmentarze - część VI, Nowe Brusno

Cmentarz eweangelicko-grekokatolicki w Nowym Bruśnie położony jest w centrum wsi tuż obok cerkwi. Ma kształt 100 metrowego pasa obsadzonego w części dolnej lipami. Wszystkie nagrobki znajdujące się na nim powstały w lokalnych warsztatach kamieniarskich z wapienia pozyskiwanego w pobliskim kamieniołomie.

Na cmentarzu zachowało się ok. 250 nagrobków, które rozmieszczone są w sposób nieregularny, miejscami tworząc skupiska. Sporą grupę tworzą nagrobki najstarsze z pierwszej poł XIX w., które wykonane są z porowatego wapienia, o formach zbliżonych do krzyża maltańskiego. Osadzone są bezpośrednio w ziemi lub w kamiennych podstawach. Inskrypcje umieszczane są na licu krzyża  w języku ruskim (ukraińskim), z częstym użyciem liternictwa z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Zazwyczaj nie występuje na nich żadna dekoracja rzeźbiarska. 



Do najliczniejszej grupy należą nagrobki pochodzące z pierwszej poł. XX w. Składają się z prostopadłościennej niskiej podstawy, cokołu i krzyża. W niektórych przypadkach nagrobki zwieńczone są rzeźbami figuralnymi. Często posiadają bogatą dekorację rzeźbiarską (np. motywy floralne i solarne) i figuralną (postaci Chrystusa Ukrzyżowanego i dwóch Marii pod krzyżem). Inskrypcje w języku ukraińskim, a także polskim, umieszczone są na tablicach osadzanych w płycinach lub bezpośrednio na płaszczyźnie płycin.












Nagrobki ewangelickie skupione są wzdłuż wschodniej granicy cmentarza. W przeciwieństwie do pozostałych, zwrócone są one w kierunku zachodnim. Wykonane są z monolitu wapiennego, a rozszerzający się ku dołowi trzon nagrobka zwieńczony jest trapezem. Ich forma wynikać może z doktryny kalwińskiej, która wyłączała z użycia wszystkie emblematy i „artefakty” religijne - w tym krzyże. Prawdopodobnie dlatego na tym obszarze, zamiast uniwersalnych „maltańskich” krzyży dla nagrobków kalwińskich wypracowano wyżej nadmienioną formę. Na licach nagrobków umieszczone są inskrypcje w języku niemieckim, często zapisane tzw. szwabachą.

Drewniana cerkiew p.w. św. Paraskewii należy do najstarszych w okolicy. Data jej budowy nie jest jednoznacznie ustalona. Podaje się rok 1676, 1713, 1753 lub 1790. W 1873 r. do świątyni dobudowano zakrystię, a w 1906 r. została przebudowana. Pierwotnie nad babińcem znajdowała się kaplica z galerią arkadową od zewnątrz. Cerkiew jest budowlą trójdzielną, a każda z części jest nakryta dużą kopułą z latarnią. Od czasu wysiedlenia Ukraińców świątynia nie była użytkowana. Obecnie jest ładnie odbudowana i zakonserwowana.