Rezerwat Tustań leży na terenie Parku Narodowego „Beskidy Skolskie”. Oprócz pięknej dzikiej przyrody oferuje do obejrzenia pozostałości skalnego fortu obronnego.
Drewniany zamek na skałach zbudowano prawdopodobnie około drugiej połowy IX wieku. Twierdza pełniła swoją rolę do XVI wieku, z pewnymi przerwami, do czasu najazdu tatarskiego. Posadowiona na ogromnych skałach wysokości 40 metrów, potężna drewniana cytadela zbudowana przez plemienną szlachtę Białych Chorwatów, broniła okoliczne tereny oraz pełniła funkcję punktu celnego. Zamek Tustań był ważnym punktem strategicznym i wchodził w skład zunifikowanego systemu karpackiej linii obrony południowo-zachodnich granic Rusi Kijowskiej, a później księstwa galicyjsko-wołyńskiego. Tustań wraz z Przemyślem, Korośnem i Terebowlą należał do najsłynniejszych osad Galicji, o czym świadczą znalezione w Tustanie arabskie dirhamy, które były w obiegu w IX-XI wieku.
Najdawniejsza pisemna wzmianka o Tustaniu pochodzi z 1340 r. i znajduje się w pracy polskiego kronikarza Janka z Czarnkowa, który był podkanclerzem polskiego króla Kazimierza ІІІ.
Jak wspomniałam wcześniej, Tustań był urzędem celnym. Tędy przechodziła droga handlowa, którą kupcy wozili sól od Drohobycza przez wieś Tustanowycze, potem przez Tustań i wieś Podhorodce, która była przedmieściem twierdzy, dalej dolinami rzek Stryj i Opór aż do karpackich przełęczy. Stamtąd droga solna prowadziła do krajów Europy Zachodniej.
Głównym badaczem twierdzy Tustań był Mychajło Rożko. To on dowiódł istnienia twierdzy oraz tego, że stale ją rozbudowywano, zwiększano jej wysokość i zajmowano coraz wyższe poziomy zespołu skalnego. W ХІІІ w., w okresie jej największego rozwoju, twierdza zajmowała wszystkie możliwe galerie i tarasy od podnóża do szczytu skał. Wysokość ciągłej zabudowy w wewnętrznym podwórcu sięgała pięciu pięter, każde o wysokości 3,5–4 m. W celu zabezpieczenia w wodę podczas oblężenia, twierdza miała studnię w podnóżu skały i dwie cysterny. Można jedną z nich oglądać po dziś dzień.
Podczas badań archeologicznych twierdzy Tustań zebrano ponad 25 tysięcy artefaktów, takich jak drewniane elementy zabudowy, wyroby metalowe, ceramika, szkło, wyroby skórzane. Szczególnie cenne to: relikwiarz w kształcie krzyża, tarcza pierścienia z grawerowanym rysunkiem ptaka, spiżowa buława, młot, siekiera, groty bełtów do kuszy, iglicowe i trzpieniowe groty strzał tarczowych, groty włóczni, krzesiwa, ostrogi, serca dzwonków, rylce do drewna, igły, zapięcia do książek. Drewniane znaleziska są reprezentowane przez wielką ilość drewnianych konstrukcji, wśród których znajdują się fragmenty sześciu węgarów, słupy konstrukcyjne galerii, fragmenty belek, kołków-dybli, desek ze złączami typu „jaskółczy ogon”, dranice, gonty, a także drewniane łyżki i łopata. Fragmenty ceramicznego naczynia, znalezione podczas wykopalisk archeologicznych, badacze datują na ІX – XVІІ wiek. Znaleziono również kafle, wśród których wyróżniają się elementy z plastycznym wyobrażeniem Jerzego Zwycięzcy, który zabija smoka. Niestety, na terenie twierdzy nie ma muzeum, więc żadne eksponaty nie są tu prezentowane.
Nad okolicą górują skały wysokości do 50 m. Skały ostańce zbudowane są z twardego piaskowca jamieńskiego, ich wiek to 55 mln przed naszą erą !
U podnóża twierdzy znajduje się pomnik poświęcony jej badaczowi Michajle Rożko.
W pobliżu wsi Tustań są szlaki do pieszych wędrówek, a w dalszej okolicy ponad 30 źródeł wody leczniczej. I ciekawostka: w 2010 roku na teren parku przywieziono z Polski i Hiszpanii stado żubrów, które obecnie liczy ponad 20 osobników.
Warto tutaj spędzić przynajmniej jeden dzień.
