Blechnarka to malowniczo położona osada u źródeł rzeki Ropy, tuż przy granicy polsko-słowackiej. Wieś została założona na surowym korzeniu w 1528 przez polskich rycerzy Gładyszów z Szymbarku, tych od kasztelu. Obecnie znajduje się tu kilkanaście domów, ale przed II wojną światową była to duża łemkowska wieś. Wyruszam pieszo z Wysowej żółtym szlakiem, gdy jeszcze poranek jest dość rześki.
W okolicy są dwa cmentarze wojenne z I Wojny Światowej. Moim celem jest ten dalszy, nr 49 leżący w lesie na granicy ze Słowacją.
Poniższy drogowskaz wskazuje miejsca, dokąd po II wojnie trafiła tutejsza ludność.
Hyża łemkowska, czyli dom o wielu funkcjach - pod jednym dachem znajdowało się mieszkanie, obora i stodoła. Obecnie przerobione na domy mieszkalne lub letniskowe, jest ich kilka w Blechnarce.
Kolejna studnia pana Ignacego Bachty.
Kaplica św. Mikołaja. Przypuszcza się, że w tym miejscu stała kiedyś pierwsza cerkiew w Blechnarce, zniszczona w 1770 roku przez Konfederatów Barskich. W lipcu 1770 Rosjanie rozbili w Blechnarce obóz konfederatów, broniących się pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego.
Nowa murowana cerkiew pw. Kosmy i Damiana pochodzi z 1801 roku, dawniej świątynia greckokatolicka, od 1958 prawosławna. O tym, że jest łemkowska świadczą półksiężyce na kopułach. Wykonana jest z kamienia rzecznego. Nie zajrzałam do środka, ale podobno jest trochę zabałaganiona. Ma być malowana na biało. Poddasze cerkwi jest schronieniem dla kolonii podkowca małego - bardzo rzadkiego gatunku nietoperza.
Cmentarz nr 49 z I Wojny Światowej położony w lesie na zboczu góry Rubaniska. Jeden z ponad 400 zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Wystrój cmentarza zaprojektował słowacki architekt Duszan Jurkowicz.
Pomnik centralny na osi tylnego ogrodzenia, w formie wysokiej kamiennej piramidy zwieńczonej krzyżem i tablicą inskrypcyjną z wykutym wierszem Hansa Haptmanna, współtwórcy całego zespołu zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych: "Zajęci pokojową pracą/ Trwaliśmy w zażyłości/ Z ukochaną ziemią./ Z własnego, cichego świata/ Wyrwało nas wycie wojny/ Wiodąc przez nędzę, zgryzoty/ I upojenie zwycięstwem/ W ramiona śmierci", został zniszczony w czasie II wojny światowej. Pozostał tylko kopiec z kamiennym krzyżem. Treść wiersza umieszczona jest przy wejściu na drewnianej tablicy (jak wyżej).
Na cmentarzu pochowano w 20 mogiłach zbiorowych i 15 grobach pojedynczych 299 żołnierzy: 103 austro-węgierskich i 196 rosyjskich, poległych w okresie od grudnia 1914 do kwietnia 1915 roku.
Wracam do Wysowej poza szlakiem, leśną drogą prowadzącą zboczem góry Wysota podziwiając piękne jesienne kolory lasu.
W planie mam obejrzenie jeszcze jednej nekropolii - Cmentarza wojennego nr 51 na górze Rotunda. To 12 kilometrów z Wysowej, więc jadę autem, choć jest tam problem z zaparkowaniem. U szczytu góry położona jest Baza Studencka, ale teraz nieczynna, jeżdżą tam ciężarówki z drewnem i komunikat na zwykłej kartce ostrzega przed parkowaniem:) W pewnym oddaleniu przy wyboistej drodze znajduję jednak na tyle szerokie pobocze, aby postawić auto i pieszo idę zdobywać Rotundę, wzgórze dość strome o wysokości 771 m.
Założenie cmentarza zaprojektował Dušan Jurkovič. Pierwotnie cmentarz, położony na szczycie nie zalesionej góry, był widoczny z daleka. Obecnie, tak jak okoliczne wzgórza, szczyt Rotundy porośnięty jest lasem. Pochowano tu 42 żołnierzy austro-węgierskich oraz 12 rosyjskich poległych w lutym i marcu 1915 roku. Na cmentarzu znajduje się 5 wysokich drewnianych wież - krzyży utrzymanych w stylistyce łemkowskiej - centralna o wysokości 16 metrów i 4 poboczne, 12 – metrowe. Robią wrażenie!
Przy okazji: Jurkovič zgłosił się do armii austro-węgierskiej jako jednoroczny ochotnik. W latach 1916–1918 na terenie Beskidu Niskiego został pracownikiem Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie przy dowództwie okręgu wojskowego „Galicja Zachodnia” w Krakowie. Mianowano go kierownikiem, projektantem i nadzorcą budowy cmentarzy wojennych. Stał się najpopularniejszą i niekonwencjonalną postacią w środowisku artystycznym skupionym w Oddziale Grobownictwa Wojennego. Zachwyt i podziw budziły, powszechnie uznane za najbardziej udane kompozycyjnie i krajoznawczo, jego rozwiązania projektowe cmentarzy wojennych w całej Galicji Zachodniej. Jurkovič osobiście zaprojektował ok. 35 cmentarzy wojennych.
Wracam przez Smerekowiec. Tu zauważam także mały cmentarzyk. Jest część wojenna - cmentarz nr 56 z I wojny światowej, także zaprojektowany przez Dušana Jurkoviča - i świecka. Otoczony jest kamiennym murem, ma kształt owalu wychodzącego na niewielką dolinkę. Po remoncie dokonanym w 2004 roku krzyże na grobach mają kształt podobny do oryginalnych. Na większości z nich znajdują się emaliowane tabliczki z nazwiskami pochowanych i ich przynależności do jednostek.
Na cmentarzu w 2 grobach zbiorowych oraz 14 pojedynczych jest pochowanych 22 żołnierzy austriackich i 1 Rosjanin, poległych w okresie styczeń-kwiecień 1915 roku.
Za murkiem nagrobki łemkowskie.
W Smerekowcu znajdowała się cerkiew pw. św. Michała Archanioła z 1818. Obecnie od 1974 roku jest przemianowana na kościół katolicki.
A w ogóle Beskid Niski to powinien nazywać się Krowia Kraina:)
